Markery nowotworowe to różnego rodzaju substancje – enzymy, białka, hormony i antygeny – których stężenie przekracza wartości normy, jeżeli w danym organizmie zachodzą procesy nowotworzenia prowadzące do rozwoju nowotworu złośliwego.
Są obecne we krwi, moczu oraz wycinkach tkanek chorej osoby. Markery mogą być wytwarzane zarówno przez zdrowe komórki reagujące w ten sposób na postępującą chorobę, jak i przez same komórki nowotworowe.
Stosowane są w diagnostyce onkologicznej, gdzie wykorzystywane są w celu:
- oceny stopnia zaawansowania procesu nowotworowego na etapie diagnozowania choroby,
- kontroli skuteczności leczenia pacjenta w następstwie przeprowadzenia operacji onkologicznej lub w trakcie chemioterapii bądź radioterapii,
- wykluczenia lub wczesnego rozpoznania nawrotu choroby nowotworowej po wcześniejszym zakończeniu leczenia.
Warto przy tym zaznaczyć, iż markery nowotworowe wykonywane w celach diagnostycznych powinny być podparte badaniami obrazowymi i histopatologicznymi. Pomiaru stężenia markerów nowotworowych u pacjenta nie należy wykorzystywać do badań przesiewowych, a więc badań wykonywanych profilaktycznie celem wczesnego wykrycia choroby. Wyjątkiem od tej reguły jest wyłącznie marker PSA, pomocny w diagnostyce raka prostaty.
Jakie są rodzaje markerów nowotworowych i co wykrywają?
Istnieje wiele rodzajów markerów nowotworowych. Każdy z nich służy wykrywaniu lub monitorowaniu przebiegu innego typu choroby nowotworowej. Są to:
- antygen karcyno-embrionalny CEA, użyteczny w monitorowaniu przebiegu raka jelita grubego,
- alfa-fetoproteina AFP, pomocna w wykrywaniu raka wątrobowokomórkowego,
- ludzka gonadotropina kosmówkowa HCG, użyteczna w diagnostyce guzów embrionalnych jąder,
- hormony ektopowe, ułatwiające detekcję raka płuc,
- kwaśna fosfataza stercza PAP, której wysokie stężenie wskazuje na naciekający wzrost zmiany nowotworowej poza torebką gruczołu krokowego,
- swoisty antygen sterczowy PSA, przydatny w wykrywaniu raka prostaty,
- antygen nowotworowy CA 125, wykorzystywany w monitorowaniu przebiegu chemioterapii oraz stanu pacjenta po operacji onkologicznej,
- antygen nowotworu przewodu pokarmowego CA 19-9 (GIGA), którego wysokie stężenie wskazuje na występowanie zmian nowotworowych w obrębie przewodu pokarmowego, trzustki oraz pęcherzyka żółciowego,
- markery nowotworowe CA 15-3 oraz MCA, wykorzystywane w monitorowaniu raka piersi i jego odległych przerzutów,
- fosfataza alkaliczna, użyteczna w diagnostyce nowotworów wątroby oraz kości,
- dehydrogenaza mleczanowa LDH, pomocna w wykrywaniu chłoniaków oraz przerzutów do wątroby,
- immunoglobuliny, wykorzystywane w diagnostyce i monitorowaniu guzów limfatycznych,
- izoferrytyny, których zwiększone stężenie obserwuje się w wypadku różnego rodzaju nowotworów.
Potencjalnym markerem nowotworowym, obecnie poddawanym intensywnym badaniom, są białka ostrej fazy, które mogą wskazywać na występowanie procesu nowotworzenia w ludzkim organizmie.
Jak wygląda badanie markerów nowotworowych?
Badanie markerów nowotworowych polega na pobraniu od pacjenta próbki płynu ustrojowego lub tkanki nowotworowej i wysłaniu jej do laboratorium w celu wykonania stosownych pomiarów. Badanie białkowych markerów nowotworowych wykonywane jest najczęściej z krwi, może być ono jednak przeprowadzone także na podstawie:
- moczu,
- stolca,
- płynu opłucnowego,
- płynu otrzewnowego,
- płynu mózgowo-rdzeniowego.
Najbardziej wartościowe wyniki osiąga się zazwyczaj poprzez powtarzanie badania celem określenia postępu rozwoju choroby nowotworowej. W sytuacji, w której oznaczenie markerów nowotworowych wykazuje nieprawidłowości, lekarz zleca wykonanie dodatkowych badań, przede wszystkim biopsji oraz badań obrazowych.
Przygotowanie do badania markerów nowotworowych
Oznaczenie markerów nowotworowych łatwo ulega zaburzeniu, przez co badanie może dawać niewłaściwe wyniki. W celu uniknięcia postawienia nieodpowiedniej diagnozy, przed oddaniem próbki do diagnostyki pacjent musi upewnić się, że jest w pełni zdrowy, gdyż nawet niewielkie przeziębienie może prowadzić do zafałszowania rezultatów.
Mężczyźni, u których ma zostać przeprowadzone oznaczenie PSA, powinni zrezygnować z wysiłku fizycznego powodującego ucisk gruczołu krokowego, między innymi jazdy na rowerze oraz boulderingu. Pacjenci ci muszą również powstrzymać się od współżycia i unikać długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej na dwa dni przed przystąpieniem do badania.
Warto też pamiętać, iż próbek do pomiaru markerów nowotworowych nie powinny oddawać kobiety w trakcie okresu, gdyż może to prowadzić do zakłamania wyników.
Onkologia w Jeleniej Górze
Badanie markerów nowotworowych wykonywane jest w poradni onkologicznej w Jeleniej Górze działającej przy Centrum Medycznym Zabobrze.
